SANKTUARIUM I PARAFIA PW. ŚW. ANNY

FRANCISZKANIE W SMARDZEWICACH

HISTORIA SANKTUARIUM I KOŚCIOŁA

    Nieopodal Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim na terenie Wzgórz Opoczyńskich, na prawym brzegu Pilicy (lewym dopływie Wisły), na niezwykle malowniczym obszarze pośród Zalewu Sulejowskiego i niebieskich źródeł leży mała miejscowość Smardzewice.
    Około trzech kilometrów od Smardzewic znajduje się jedyny w centralnej Polsce słynny rezerwat żubrów, będący pod zarządem Kampinoskiego Parku Narodowego założony w 1934 roku oraz największa odkrywkowa kopalnia piasku kwarcowego Biała Góra.
    Historia Smardzewic sięga XV wieku, bowiem nazwa tej miejscowości po raz pierwszy została wymieniona w archiwaliach w 1412 roku.
    Z opowieści i legend możemy dowiedzieć się, że nazwa pochodzi od grzyba zwanego smardzem. Dawniej było on bardzo popularny w okolicznych lasach. Obecnie jest gatunkiem chronionym i występuje bardzo rzadko.
    To w tej miejscowości w 1620 roku, według podań, ubogiemu wieśniakowi Wojciechowi Głowie ukazała się święta Anna, Matka Najświętszej Maryi Panny. Prosiła, aby czczono ją na tym miejscu razem z córką - Maryją i wnukiem – Jezusem.
    Na miejscu objawienia najpierw wzniesiono drewniany krzyż a następnie małą drewniana kapliczkę. Miejsce objawienia zaczęło szybko słynąć cudami i doznawanymi łaskami za wstawiennictwem św. Anny.
    Wkrótce wieści o cudach dotarły do władzy duchownej, która wyznaczyła komisję w celu zbadania wydarzeń mających miejsce przy krzyżu. Biskup kujawski, Paweł Wołudzki przekonawszy się o łaskach spływających na mieszkańców wsi, postanowił wybudować niedaleko, o 300 kroków w stronę północno zachodnią drewniany kościół pod wezwaniem św. Anny, w miejscu gdzie znajduje się obecna świątynia.
    Do tego miejsca skierował jednego z księży w celu sprawowania opieki nad pielgrzymami. Jednak nie był on w stanie sprostać rosnącej liczbie pielgrzymów.
    W 1639 roku bp Mateusz Łubiński powierzył to sanktuarium franciszkanom konwentualnym. Zaczęto organizować życie zakonne oraz posługiwać pątnikom.
    W roku 1657 podczas potopu szwedzkiego klasztor i kościół znacznie ucierpieli
    Prace nad budową kościoła murowanego rozpoczęto za kadencji gwardiana smardzewickiego o. Hadriana Kozłowicza w 1683 roku. Budowę ukończono w 1699 roku, było to wotum biskupa warmińskiego Stanisława Zbąskiego świętej Annie za otrzymane łaski, szczególnie za dar zdrowia. Konsekracji świątyni dokonał 6 listopada 1701 roku biskup Andrzej Albinowski, sufragan kujawski. Parafia została kanonicznie erygowana 26 lipca 1775 roku przez bp. włocławskiego, Antoniego Kazimierza Ostrowskiego.
    Natomiast fundatorem murowanego klasztoru, obok kościoła był biskup kujawski Krzysztof Antoni ze Stupowa Szembek, późniejszy Prymas Polski. Za jego sprawą w latach 1722-1746 wzniesiono klasztor i otoczono murem istniejący kościół.
    Za wspieranie przez franciszkanów powstania styczniowego rząd carski 21 listopada 1864 roku dokonał kasaty zakonu w zaborze rosyjskim, w tym klasztoru franciszkanów w Smardzewicach. Grunta klasztoru smardzewickiego rozparcelowano, a zarząd nad parafią powierzono księżom diecezjalnym.
    Podczas Pierwszej wojny światowej (1914-1918) częściowemu zniszczeniu uległ kościół. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku zaczęto doprowadzać do porządku budowle kościelne i klasztor.
    Po II wojnie światowej ze strony franciszkanów rozpoczęto starania o odzyskanie Smardzewic. W tej sprawie pertraktowali z biskupem Janem Lorkiem ówczesny prowincjał o. Tytus Strzelewicz. Starania te zostały uwieńczone pomyślnym skutkiem dopiero za prowincjała o. Władysława Ryguły. W lipcu 1970 osiadł tu o. Mikołaj Walczak jako wikariusz. Potem przybył o. Teofil Ołówek. Dnia 25 kwietnia 1971 wyjechał dotychczasowy proboszcz diecezjalny, a franciszkanie przejęli duszpasterstwo.
    Kościół parafialny świętej Anny wraz z zabudowaniami klasztornymi położony jest około 50 metrów w kierunku wschodnim od głównej drogi wiodącej z Tomaszowa Mazowieckiego, przez wieś Smardzewice do wsi Twarda.
    Od strony zachodniej, od ulicy Głównej znajduje się dawny cmentarz przykościelny, obsadzony jest on lipami i kasztanami którego centralne miejsce na cokole zajmuje figura Najświętszej Maryi Panny wystawiona w 1889 roku. W południowej jego części znajduje sie żelazny nagrobek otoczony balustradą rodziny Makomaskich z 1869 roku.
    Kościół wraz z klasztorem tworzy czworobok, który położony jest na łagodnej wyniosłości terenu. Cały obiekt otacza obwodowy mur ceglany przykryty dachówką falistą z wnękami.
W narożnikach muru otaczającym kościół umieszczone są wieloboczne baszty pokryte dachami namiotowymi.
    W murze zachodnim umieszczone są bramy: południowa (prowadzi na teren dawnego cmentarza przykościelnego, znajduje sie na wprost kruchty kościelnej, przez którą prowadzi główne wejście do kościoła
    Brama ta z dwiema furtkami posiada górny element w postaci ścianki ( balustrady lub rzędu sterczyn osłaniających dach) wspartej na silnych murach przechodzących w fazie frontowej w rozliczne kolumienki. Na szczycie bramy oraz niszach gotyckich spoczęły figurki a w zwieńczeniu rzeźba św. Tadeusza z drugiej połowy XVII wieku
    Oraz brama północna składająca się z wrót dwuskrzydłowych. Ramę architektoniczną stanowi podwójny pseudopilastr zwieńczony wysuniętym gzymsem. Szczyt ponad łukiem bramowym zajmuje zamknięta nisza mieszcząca figurę św. Franciszka z Asyżu.
    Od południowej strony wzdłuż muru znajduje się ulica Wesoła.
W środku odcinka południowego muru znajduje się dzwonnica dwukondygnacyjna na planie kwadratu, przykryta kopułką, wybudowana w stylu barokowym w 1772 roku.
    Murowany kościół św. Anny jest budowlą barokową W bryle kościoła wyraźnie wyodrębniona jest nawa główna, nieco wyższe prezbiterium i węższa kruchta od strony zachodniej.
Główny trzon kościoła na planie prostokątnym kryty jest wysokim dachem dwuspadowym.
    Także niski przedsionek kryty stromym dachem dwuspadowym.
    Do bryły kościoła przylega od strony północnej niższy jednopiętrowy budynek klasztorny (dwa skrzydła zachodnie i wschodnie).
    Wchodząc do kościoła od razu rzuca sie w oczy prezbiterium o sklepieniu kolebkowym z lunetami, w którym znajduje się ołtarz główny odsunięty od ściany wschodniej
    Ołtarz główny świętej Anny pochodzi z około 1700 roku, architektoniczny z bramami, barkowy. Posiada 8 metrów wysokości i 6,5 metra szerokości.
    Na samym szczycie ołtarza wśród obłoków, promieni i główek anielskich jest popiersie Boga Ojca. Poniżej obraz św. Józefa z Kupertynu, którzy trzyma w reku krzyż, po bokach znajdują się rzeźby św. Franciszka z Asyżu, Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem Jezus.
Niżej pomiędzy dwoma kolumnami będącymi przy obrazie i kolumną boczną po obu stronach obrazu stoją dwie figury: po stronie Ewangelii święty Józef z Dzieciątkiem i po stronie epistoły św. Joachim.
    Pomiędzy świętymi znajduje się podtrzymywany przez cztery aniołki, obraz św. Anny Samotrzeć z pierwszej połowy XVII wieku, w sukienkach w stylu regencji.
Postacie te: św. Anna oraz Najświętsza Maryja Panna są w pozycji siedzącej, a w środku Dziecię Jezus. Postacie maja na sobie srebrne sukienki i złote korony.
    Powyżej znajduje się rzeźba Ducha Świętego w postaci gołębicy.
    Główny obraz św. Anny jest zasłaniany innym obrazem pochodzącym z 1786 roku, przedstawiający święta Annę nauczająca Najświętszą Maryję Pannę, obok św. Joachim.
    Dwa ołtarze boczne przy tęczy-architektoniczne z ornamentacja w stylu regencji z około 1740 roku z obrazami w południowym rogu, św. Jakuba Starszego i Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, a w północnym św. Maksymilian Kolbe.
W nawie jest sześć ołtarzy bocznych z około 1730 roku późnobarokowych niektóre z rzeźbami, wszystkie z wstawionymi obrazami
Kolejno idąc od ołtarza głównego po stronie południowej:
    - ołtarz Matki Boskiej Bolesnej z obrazem Matki Boskiej Płaczącej, barokowym w sukience XVIII wieku, srebrnej ozdobionej złotymi kwiatami. Na głowie złota korona. Ołtarz posiada cztery kolumny złocone. Na szczycie ołtarza obłok z trzema aniołami, a w środku N.M P. Różańcowa. Z prawej strony figura Piusa V, z lewe św. Dominik.
    -ołtarz świętego Franciszka - z obrazami świętego Franciszka po stygmatyzacji z około 1730 roku (którego ciało przytrzymują trzej aniołowie), i stygmatyzacji świętego Franciszka późnobarokowymi. Ołtarz koloru ceglastego, z czterema złoconymi kolumnami. Na szczycie wśród obłoków cztery małe anioły i dwa większe adorujące. Na antepedium litery S.F.
    - ołtarz św. Bonawentury z barokowym ołtarzem tegoż świętego z drugiej połowy XVII wieku. Ołtarz drewniany z dwiema kolumnami złoconymi, posiada dwie figury stojące przy kolumnach św. Piotra i św. Elżbiety, których szaty są częściowo pozłacane, częściowo posrebrzane. Na szczycie nastawy jest obłok z okiem Opatrzności Bożej, wśród czterech małych aniołów i dwóch większych po bokach.
    We framudze ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego, barokowy z około 1700 roku, rzeźbiony z drewna jałowcowego, z krucyfiksem na tle winnej latorośli z czterema aniołami trzymającymi kielichy z Najświętszą Krwią Chrystusa Pana. Z prawej i lewej strony stoją dwie rzeźbione postacie świętych Marii Magdaleny i Marii Kleofasowej w pozłacanych i posrebrzanych szatach. Na drewnianym antepedium jest również rzeźba winnej latorośli.
Kolejno od ołtarza głównego po stronie północnej:
    - ołtarz św. Stanisława i Wojciecha biskupów na zasuwie z obrazem z pierwszej połowy XIX wieku Matki Boskiej Pocieszenia z Dzieciątkiem Jezus. Ołtarz drewniany, koloru popielatego z czterema kolumnami złoconymi.
    - ołtarz św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus w prawej ręce zaś w lewej z lilią. Ołtarz koloru ceglastego z czterema pozłacanymi kolumnami. Na szczycie obłok z dwoma aniołami. Na antepedium są litery S.A.
    - ołtarz św. Salomei późnobarokowy, według tradycji sprzed 1675 roku. Nad świętą anioł trzyma wstęgę. Ołtarz koloru popielatego z dwoma pozłacanymi kolumnami. Przy obrazie stoją dwie postacie królów w złotych koronach, uzbrojeni. Szaty ich są częściowo pozłacane i posrebrzane. Na samej górze ołtarza obłok z pozłacanymi promieniami w środku którego są litery J.H.S adorowane przez dwa anioły.
    Ołtarz Matki Boskiej Różańcowej (Pocieszenia), wczesnobarokowy z drugiej w. XVII wieku, z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i klęczącym św. Franciszkiem, (obraz pierwotnie znajdował się na dworze smardzewickim, skąd został w 1680 roku sprowadzony jako cudowny). W nastawie pod obrazem znajduje się podłużny obrazek zwiastowania. Drewniane antepedium w kształcie trapezu.
    Ambona na łuku tęczowym od strony północnej, sześcioboczna, drewniana, pozłacana i posrebrzana, bogato dekorowana ornamentem roślinnym, barokowa z około 1700 roku, z baldachimem i rzeźbami Chrystusa i czterech aniołów.
    Chrzcielnica: ciosana w kamieniu w kształcie kielicha z pokrywa imitującą koronę z małym krzyżem i wyrytą data powstania 1702 i odnowienia 1886
    Nad wejściem do kościoła umiejscowiony jest chór kościelny wsparty na trzech arkadach filarowych. Filary są zdobione pilastrami.
    Balustrada chóru ozdobiona jest ornamentami roślinno-wstęgowymi w kształcie koła i elipsy.
    Organy barokowe z około 1700 roku z fragmentami z drugiej połowy XVII wieku
    Powyżej chrzcielnicy umiejscowiona jest drewniana figura NMP Niepokalanie Poczętej, która ubrana jest w szatę posrebrzaną, płaszcz zas jest pozłacany. Wokół głowy w kształcie diademu znajduje sie dwanaście gwiazd.
Kropielnica w kruchcie kamienna opiera się na nóżce w kształcie walca rozszerzającego sie ku dołowi.
    Stalle, ławki i konfesjonały - barok po 1700 roku
Zespół klasztorny o. o Franciszkański otoczony jest murem, który pokrywa dachówka (kościół otacza osobny mur). Do klasztoru prowadzi brama umieszczona w murze od strony zachodniej.
    Klasztor pierwotnie posiadał trzy skrzydła, z których dwa (zachodnie i wschodnie) łączą się z kościołem wewnątrz tworząc dziedziniec. Później dobudowano czwarte skrzydło, które jest przedłużeniem starego skrzydła północnego w kierunku wschodnim.
    W wirydarzu klasztornym jest ogródek z rzeźbą drewnianą św. Franciszka.
    Świątynia stanowi cenne dziedzictwo kulturowe. Kościół św. Anny w Smardzewicach można uznać za reprezentacyjne dzieło polskiej architektury sakralnej z okresu baroku.

---

Proboszczowie w okresie powojennym

1945 - 1954 - ks. Antoni Ormiański
1954 - 1956 - ks. Stanisław Czechowski
1956 - 1969 - ks. Zygmunt Wroński
1969 - 1971 - ks. Władysław Michałkowski
1971 - 1977 - o. Teofil Ołówek, OFM Conv
1977 - 1983 - o. Bogusław Niewczas, OFM Conv
1983 - 1989 - o. Mieczysław Seroczyński, OFM Conv
1989 - 1992 - o. Stefan Auguścik, OFM Conv
1992 - 2000 - o. Stanisław Deleżuch, OFM Conv
2000 - 2008 - o. Marian Płuciennik, OFM Conv
2008 - 2010 - o. Adam Cieślik, OFM Conv
2010 - 2012 - o. Marek Mioduszewski, OFM Conv
2012 - nadal - o. Marek Zienkiewicz, OFM Conv